Toen Joke en ik in oktober 1990 de oude universiteitstad Tübingen bezochten, bestegen we ook de trappen van de Hölderlin-turm; links op de foto, gelegen aan de Neckar.
Daarboven in zijn torenkamer had ik een van de meest verwarrende belevenissen van mijn leven. Die ervaring hing samen met mijn godsdienstige achtergrond, met mijn vooringenomenheid over mij onbekende theologische en filosofische denkwijzen, en in het bijzonder met het feit dat ik vaak nadenk over dood en leven. Ik was erg onder indruk van het verhaal over Hölderlins leven, waar ik weinig van wist, maar waar op deze plek geen ontkomen aan was.
(Geplaatst op 13 juli 2022. Categorie: Essays)
Leonardo Da Vinci I
In de twee eeuwen vanaf
de geboorte van Nicolaas van Cusa in 1401 tot de dood van
Giordano Bruno in 1600 was er geen enkele filosoof die zich
serieus bezig hield met problemen op kunstgebied. Dat zou men
wel verwachten, meent Monroe C. Beardsly in zijn
Aesthetics.
Want deze periode was een enorme bloeitijd van de kunsten,
zowel op het gebied van schilder- en beeldhouwkunst als van
dichtkunst en muziek. In de filosofie lagen de scholastieke
systemen van Thomas van Aquino en zijn opvolgers, gebaseerd op
het gedachtegoed van Aristoteles, vast. In de volgende eeuwen
kwam het neo-platonisme op, dat het esthetisch-filosofische
denken bevorderde. Dit gebeurde in de tijd dat Da Vinci leefde
met name door Marsilio Ficino (1433-1499). Hij besprak de
metafysische problemen die samenhingen met esthetiek. “De
wereld is samengesteld uit vormen en ideeën die we in
het Latijn mundus en in het Grieks kosmos, geordendheid,
noemen”. De schoonheid van de wereld spreekt ons
aan. Liefde is ons verlangen naar schoonheid: aangetrokken
worden tot het Goede onder het aspect van schoonheid. Deze
schoonheid vinden we in de harmonie van de elementen: in de
harmonie van de deugden van de ziel, de kleuren en lijnen
van de zichtbare dingen en in de tonen van de muziek.
Na mijn studie theologie (1964-1973) en alles wat daarop volgde, weet ik niet alleen kunsthistorische dingen over St Anna te drieën, maar tevens theologische. En kan ik ook het volgende verhaal over het schilderij houden.
“Anna, Maria, Jezus en het lam Gods. Zo klein als hij is, heeft Jezus het lam al omarmd (Joh. 1:36). Anna kijkt liefdevol én meewarig naar haar dochter Maria die haar zoon wil weerhouden van het lijden dat hem te wachten staat (Lucas 2:35). Hij kan nog niet praten, maar kijkt zijn moeder aan, zo van: Nee, het is mijn uur nog niet (Joh. 7:8), maar je weet toch waarvoor ik op aarde ben gekomen?”
(Geplaatst op 5 april 2022. Categorie: Essays)
Kierkegaard en Habermas’ visie op Kierkegaard
In het vorige essay (Luther en Habermas’ visie op Luther) heb ik reeds de bron aangegeven en kort besproken waarin Habermas’ gedachten over Luther en Kierkegaard zijn opgenomen. Nu is Kierkegaard aan de beurt, de Deense theoloog uit de negentiende eeuw, die in zijn eigen tijd in Denemarken wel enige opzien baarde, maar na zijn dood vergeten werd. Pas rond 1900 kregen filosofen en theologen grote interesse voor zijn gedachten over de menselijke existentie. ‘Eenstemmig laat men de existentiefilosofie haar aanvang nemen bij Søren Kierkegaard’, kan men lezen in overzichten van de filosofie waarin Sartre, De Beauvoir en Camus beschreven worden. Maar terwijl Kierkegaard een door en door gelovig mens was, waren de Fransen felle tegenstanders van welke religie dan ook. Waren het tijdgenoten geweest, dan hadden ze elkaar zeker bestreden. In dit essay gaat het alleen over Kierkegaard…
(Geplaatst op 7 januari 2022. Categorie: Essays)
Luther en Habermas’ visie op Luther
Tot mijn vreugde heeft Jürgen Habermas nog op hoge leeftijd een nieuw boek (in twee banden) geschreven, onder de titel Nog een geschiedenis van de filosofie, over geloven en kennen. In dit werk, nog omvangrijker dan zijn beroemde Theorie van het communicatieve handelen, behandelt hij de geschiedenis van de voornamelijk westerse religies, uitlopend op het Oude Testament en de Griekse filosofie, het christendom en het einde van de band tussen godsdienst en filosofie vanaf de Renaissance. Zeer consequent volgt Habermas vanaf de oertijd via de Achsenzeit de ontwikkeling van het denken in Griekenland en van geloof en denken in Israël.
(Geplaatst op 20 december 2021. Categorie: Essays)