Albert Ploeger Kunstmeditaties

(Categorie: Bijbels)

De kruisweg blijft ons vreemd

Wanneer je rechts naast de ingang van de romaanse Église Saint-Germain des prés in Parijs een zijdeur binnengaat, kom je in de kapel Saint Symphorien uit de elfde eeuw. De kapel rust op fundamenten, die nog voor een deel zichtbaar zijn, uit de tijd van de Merovingische koningen.

Toen wij aankwamen, zei de gids van de kerk dat er catechisatie-les werd gegeven, maar we mochten wel even om de hoek gluren. Een priester in vol ornaat had kennelijk uitleg gegeven van het verloop van de mis, en was juist bij de wegzending en de zegen. Meteen daarna vlogen de kinderen, op een paar na, overeind en de priester vertrok. De gids nam ons mee om iets te vertellen over de kapel, die zo’n twintig jaar geleden in z’n geheel is gerenoveerd door Pierre Buraglio. Een ruïne werd een juweel. Sober en zeer schoon!

kapel tijdens restauratiewerkzaamheden kapel met catechisanten

Het enige wat hij onverlet liet, is een smalle band van een fresco uit de elfde eeuw, boven de abrupte scheidingswand tussen de kerk en de Boulevard St Germain, resultaat van de verwoestende modernisering die Hausmann in heel Parijs liet doorvoeren in de 19e eeuw, rakelings langs of nog net door een godshuis – evenmin vroom gespaard als de vernielingen van de Beeldenstorm en vooral van de Franse Revolutie. Op die smalle rand zien we nog net een engel die voor Christus de loftrompet steekt en de arend, symbool, gepikt uit de profetie van Ezechiël, van de evangelist Johannes.

elfde-eeuws fresco

De gids liep met ons mee naar de staties van de kruisweg. Buraglio heeft Jezus’ laatste gang op een nieuwe, zeg postmoderne wijze weergegeven op email (niet e-mail, zoals onze kleindochter las); kleine, witte geëmailleerde bordjes van 12 bij 12 cm, waarop in blauw een heel simpel schetsje of slechts een lijntje staat. Er is nog een vijftiende statie, aan het eind, alleen maar wit.

elfde-eeuws fresco
vijf staties

De gids zei: “Je kunt met de betekenis van de tekeningetjes alle kanten op; zo is dat nu eenmaal bij postmodern werk. Ieder kan er zijn eigen betekenis inleggen.” Hij keek ons een beetje zuinig aan; dat was nu eenmaal zo, met die huidige kunstenaars. Later, in de kerk wees hij op kapitelen en een Maria-beeld waar hij enthousiast van werd; daar kon je een verhaal bij vertellen dat concreet, helder en klaar was. Maar die bordjes van Buraglio. Voor allerlei uitleg vatbaar! Sober en zeer schoon! Maar toch. Ik zeg het alvast maar: het zou ook kunnen gaan over een geheimenis van alle mensen, de vreemde eenheid van liefde en lijden.

Voor onze gids lag het ware verhaal van de kruisweg kennelijk vast. Zo wordt het gezien door de kerkgangers en door de meeste mensen die buiten de kerk een kruisweg volgen, met vaste gebeden bij elke statie. Jezus is veroordeeld; hij draagt zijn kruis, hij valt… de vrouwen… enzovoort; tenslotte sterft Jezus aan het kruis, hij wordt in een graf gelegd en staat op uit de dood op de derde dag. Verzoening voltooid. Concreet, helder en klaar. Het is ons tienduizenden malen getoond in woord, muziek en beeld. We weten het.

Tenminste, we kennen verhalen over martelen en kruisigen, dat was vroeger, en over martelen, de elektrische stoel of gewoon ophangen, zoals dat nog dagelijks gebeurt, het meest in China, Irak en Iran. Op een plein, als afschrikwekkend voorbeeld. Maar waarom wordt Jezus van Nazareth gekruisigd? Dat is toch vreemd. De evangelisten berichten immers over zijn buitengewone liefde; zijn inzet voor mensen in nood. Ondanks de waarschuwingen die Jezus gaf over zijn naderend einde, konden zelfs zijn meest intieme vrienden geen woord geloven van wat hij voorspelde. Hoogst bevreemdend! Waarom zou deze weldoener zijn ondergang tegemoet gaan? Op zo’n gruwelijke wijze verheven worden?

Pierre Buraglio heeft het bevreemdende weergegeven zoals ikzelf het voor me zie: Wij zullen, meen ik, wat hier gebeurde nooit echt verstaan. En het wordt er ook niet duidelijker op wanneer de kunstenaar op de dertiende statie, juist wel concreet, de drie kruisen laat zien met een bijschrift, waarop we Jezus’ woorden tegen de berouwvolle moordenaar lezen: “In waarheid, nog vandaag zul je met mij in het paradijs zijn.”

Het klinkt ons vreemd in de oren, die toezegging van Jezus. Nog vandaag – aujourd’hui – in het paradijs? Wat is dat, ‘vandaag’, wanneer we over de eeuwigheid spreken? En is ‘paradijs’ niet de aardse hof van Eden?

staties

Ach, mensen uit Jezus’ tijd, en mensen met een middeleeuws wereldbeeld hadden meestal weinig moeite met deze manier van spreken. Maar voor Buraglio en voor mij, ik denk: voor ons, blijft er tenslotte slechts een wit bordje over. Leegte, die onze moderne wetenschappelijke begrippen verre te boven gaat.

Ik ben het niet eens met onze gids in de Saint Symphorien. Het is zeker een postmodern kunstwerk, maar je kunt met de emails van Pierre Buraglio bepaald niet alle kanten op.

Ik kan mij voorstellen dat Buraglio ons toefluistert: “Kom mee, ik wil jullie een groot geheimenis tonen. En wat is dat? Dat geheim is de liefde van God voor jou en voor mij. Ik neem jullie mee op de weg van het vreemde lijden van onze Heer Jezus. Het onbegrijpelijke lijden dat Jezus moest ondergaan omdat hij een en al liefde was, liefde die voor mensen onverdraaglijk was. Denk maar aan Petrus, die na de wonderlijke overdadige visvangst voor Jezus neervalt op zijn knieën en uitroept: ‘Ga weg jij, ik ben maar een zondig mensenkind.’

Geloof me maar”, fluistert Buraglio verder, “zo vanzelfsprekend als de liefde van God en het lijden van Jezus vroeger werden afgebeeld is het nooit en te nimmer geweest. Echt niet. Ook vroeger zag men, met Paulus’ woorden: ‘tijdens dit leven als in een wazige spiegel, pas later staan we oog in oog’. Want nu is ons kennen nog veel te beperkt, straks, dan zal ik volledig kennen, zoals ik zelf gekend ben. Nu is het een kwestie van gelovig vertrouwen, we zien Gods heil niet; ik kon de weg enkel afsluiten met een wit email bordje.”

staties

Ik volg Buraglio op de weg die hij wijst en word meegenomen naar het kruis en naar Jezus’ bevrijdende, liefdevolle woord aan de berouwvolle zondaar, Jezus’ woord, zijn hoogst bevreemdende woord, ook aan mij: “In waarheid, nog vandaag zul je met mij in het paradijs zijn.”

Dat paradijs is het feest van de opstanding, het feest van Pasen. Dan is de eenheid van liefde en lijden voorbij, dan wordt het witte email, nu nog 12 bij 12 cm, gevuld met alle kleuren van de regenboog, met ultieme liefde.