(Categorie: Algemeen)

God brengt ons in het licht

Schemering

Op dit moment (tot 25-11-2012) kan men in de oud-katholieke kerk St. Peter und Paul te Bern een intrigerende installatie zien van de Franse kunstenaar Gérard Breuil. Hij gaf haar de titel Dämmerung, Crépuscule (Morgen- en avondschemering). Breuil is bekend om zijn interventions in romaanse kerken in Bourgondië. Hier, in deze grote neogothische kerk, heeft hij ervoor gekozen om slechts een beperkte ruimte te gebruiken, en wel het gedeelte waar men de kerk binnenkomt, een soort narthex (voorhal). Hij heeft daar elf schilderwerken aangebracht, twee maal vijf tussen de kolommen van de apsiden aan weerszijden, zo’n 25 meter van elkaar verwijderd, en een tondo hoog in de gewelven, precies in het midden van de hal.

Breuils bedoelingen

De kunstcriticus Marianne Gerny uit Bern en Gérard Breuil zelf hebben heel duidelijk geschreven over de apsiden. Gerny weet dat Breuil kan luisteren naar de hartslag van sacrale ruimten, die zich steeds weer anders tonen omdat het licht blijvend verandert. Breuils scheppende kracht is werkzaam binnen het spanningsveld van bewegend, levend licht en de bestaande, vaste vormen van het bouwwerk. Zijn zachte interventies wekken een klassiek effect van samenwerking – bestaande vormen, die men echter nooit bewust opmerkt, worden plotseling zichtbaar. Breuil laat de ruimte ontwaken tot nieuw leven. Dat doet hij met uiterst bescheiden middelen: oostindische inkt, aangelengd met een vleugje koffie, meer of minder donker op het doek gebracht in een dunne laag.

Breuils werkwijze past wonderlijk goed bij de plaats die hij heeft uitgezocht in de St. Peter und Paul, de voorhal – of narthex – die slechts verlicht wordt door de vensters van de beide apsiden. Gerny: “De loop en verandering van het licht vanaf de stralende glans in de vroege morgen tot aan het zachte verblauwen in de avondschemer kan men in deze installatie in de loop van de dag op een indrukwekkende wijze beleven. Want de zon gaat rond door het zuiden en de aanblik van de kerk, wat het licht aangaat, verandert op het ritme van de installatie in de narthex.”

Dat geldt echter het minst voor het centrum van de voorhal, waar slechts weinig licht komt. Daarom heeft Breuil aan dit middelpunt een extra accent gegeven en dank zij dit derde element is de installatie een eenheid geworden met drie krachtvelden. “Een sensibel en lyrisch geheel”, besluit Gerny, “al naar de lichtinval werken de beelden rustig, ascetisch, meditatief of vervuld van een positief streven in den hoge.”

Breuil zelf vult deze gedachten aan. Hij kent de hoge kathedralen van Lyon, de ruïne van Cluny en de abdij van Tournus, maar ook en vooral de vaak wat gekromde zuilen in de Bourgondische romaanse kerkjes, zoals in Chapaize. “Gekromd zoals wijzelf, wanneer wij onze weg zoeken of op de tast gaan. De pijn. De genade. Ons lijden voelen, onze barmhartige God ontmoeten.”

De dageraad komt, de zon klimt, hij volgt geleidelijk de loop van het hele gebouw, voorbij het hekwerk dat de voorhal scheidt van de kerkruimte. Het licht loopt over de gewelven tot in het koor, het hart van de kerk, waar de grote ontmoeting met God plaatsvindt. Wonderlijk hoe het licht zich hervindt in haar loop tot ze in de narthex haar baan gaat voltooien, in de westelijke apsis.

Breuil: “De narthex is slechts bewoond door het licht dat er binnendringt en door de stilte die het aanlokt zoals het zijn schaduwen langzaam aanlokt over de stenen te gaan. Ik heb het gevoel dat ik een zacht geruis aan het licht heb gebracht terwijl het in zijn oneindige traagheid de steen streelde. En ik heb hetzelfde willen vastleggen door naar mijn penseel te luisteren, heel langzaam geleid over mijn ruwe doek. De sporen die hij heeft nagelaten zouden graag een echo willen zijn uit verre tijden van de stilte van deze plek.”

De stralende tondo in het midden, bron van bezinning

“De stilte van deze plek…”, waar ik beneden zit en recht boven mij, in de hoge, de tondo zie.

Sinds het begin is God schepper, - van de hemelen en de aarde… God zei: kome er licht!- en er kómt licht. God ziet het licht aan: ja, het is goed! Zo brengt God scheiding aan tussen het licht en de duisternis (Genesis 1).(1) Zelfs aan de duisternis heeft God een klein lichtje gegeven met een heleboel sterren.

Vervolgens heeft God, daar boven, het ontwerp gemaakt van de natuur. God schetste de organische natuur, zoals vlinders en andere gevleugelden, spinnenwebben, omhulsels van granen. Hij schetste de anorganische natuur, zoals kristallen, fossielen en ijsbloemen. Natuur, volmaakt getekend, natuur, wonderlijk schoon getekend.

Tenslotte ging God het ontwerp uitvoeren, de hele natuur scheppen door zijn Woord, en kijk, daar zijn ook wij dan, hier beneden. Daar boven ons zien wij alles zoals het bedoeld is, in het licht; waar we iets van schaduw zien is dat een reflectie van onze duisternis. Maar liefst nu al zal alles wat duister en verborgen is, aan het licht komen, en eens voorgoed.

Want nog verder omhoog, achter dat witte stralende vlammende vuur,
vermoeden wij, zoals St Peter al heeft gezien, de glorie van zijn verheerlijkte meester…
veronderstellen wij, zoals St Paul het noemde, een ontoegankelijk licht…
geloven wij, zoals de kerk, de aanwezigheid van onze God, de gans andere…
hopen wij, zoals St Jan voorzag, ooit te leven in Gods licht dat elk natuurlijk licht overbodig maakt…
Niemand heeft ooit onze God gezien, en toch herkennen wij al hier, op het Paasfeest de Levende en horen de roep: Het licht van Christus!

Zoals God, die bij alle mensen hoort het ons gezegd heeft: Sinds het begin is er het spreken; dat spreken is God nabij, ja, God zelf is dat spreken; het is er sinds het begin, God zo nabij; alles geschiedt daardoor en buiten dat om geschiedt niet één ding dat is geschied. (1) Daarin is het leven en dat leven is het licht der mensen. Het licht schijnt in de duisternis. Als wij in het licht zijn, wordt de duisternis van ons leven verlicht. (Johannes 1).

Het spreken van God, door Israël, door Christus, verlicht ons.

God brengt ons in het licht !

Dit zag ik in de hoge, in de tondo van Gérard Breuil, daarboven in de oud-katholieke kerk St Paul und St Peter in Bern.

Bijbelteksten: Genesis 1:1a,3 (1); Johannes 1:1,4 (2); 2 Petrus 1:17-19; 1 Timotheus 6:16 ; Openbaring 22:5. (1) en (2) vertaling Naardense Bijbel Gérard Breuil woont en werkt in St-Bonnet-des-Bruyères; gerard.breuil0246 @ orange.fr